Um ljóð Geirlaugs Magnússonar eftir Örn Ólafsson

Þetta ágæta ljóðskáld lést árið 2005, rétt liðlega sextugur. Á sextugsafmælinu árið áður fagnaði hann þrjátíu ára ljóðabókaútgáfu, alls sextán ljóðabækur auk þýðinga úr pólsku. Þar á meðal eftirlátin tvö handrit ljóðabóka, sem svo birtust andlátsárið, Andljóð og önnur og Tilmæli.
Það er lítið hægt að alhæfa um þessar bækur allar í heild. Þær eru breytilegar frá ári til árs. Vissulega má finna varanleg höfundareinkenni á þeim; það eru í fyrsta lagi hve frábitinn ljóðmælandi er öllum boðskap, hann kemur miklu fremur með neikvæða afstöðu til allskyns alhæfinga og ríkjandi viðhorfa, en er fundvís á fegurð, ekki síst hverfula. Hann brýst í að finna og sýna hverfult, og þar af leiðandi eru ljóðin stundum torskilin, amk. við fyrstu sýn, því hann forðast hverskyns klisjur, vinnur gegn slíkri framsetningu. Hugarástandið má virðast breytilegt frá einni bók til annarar, stundum bölsýni, stundum sæla. En ljóðin eru ekki einkaleg, þetta eru ekki játningar eða sjálfhverfar lýsingar. Blíðleg ástarljóð birtust í Safnborg 1993, en þau eru annars sjaldgæf. Sumar bókanna eru greinilega samdar sem heild, t.d. dýra líf, þar sem titillinn er tvíræður, merkir bæði dýrmætt líf, og líf dýra, sem lýst er einu af öðru, og þá vitaskuld fléttað inn tilfinningum manna.
Orðfæri Geirlaugs er sérkennilegt, hann forðast sértekningar en hefur mjög ríkulegan orðaforða, oft úr hversdagsmáli, en mörg orð eru sjaldgæfari, mætti kalla það gamalt sveitamál? Oft er kímni áberandi í ljóðunum, amk. jafnt bölmóði.
Ekki eru hér tök á að fjalla um allt þetta, enda eru mér elstu bækurnar ekki tiltækar hér í Kaupmannahöfn. Hér verður að láta nægja að grípa á einstökum ljóðum, vonandi svo sundurleitum að sýni nokkuð breiddina í ljóðagerð Geirlaugs. Að sjálfsögðu er slíkt val í meira lagi persónulegt og að sama skapi umdeilanlegt. Ég vona bara að það örvi einhverja til að kynna sér sjálf ljóð Geirlaugs. Ég fjallaði um sumar þessara ljóðabóka í ritdómum í DV, og byggi hér að hluta á þeim.
Taka má dæmi þar sem ljóðmælandi talar um hvernig hann úthýsir því einkalega, persónulega úr ljóðum sínum, og notar þá fyrst líkingu um sig sem nýfæddan, en síðan líkingu af bónda sem rekur rollur úr túni sínu, með liðónýtum hundi sínum:



hér stend ég

allt í einu í miðjum texta
birtist ég
háll slímugur
ég
ógnarstór tauta ég með
sjálfum mér
og haska mér að reka mig burt
eins og túnrollurnar forðum þó
enginn sé hundurinn enda gamlaður
húðlatur og þvælist mest fyrir mér
sem er vart búinn að snúa mér við
þegar ég er aftur stokkinn inn í
textann
stöndum andspænis ég og ég
stöppum niður fótum einsog
stífþrjóskustu túnrollurnar forðum
hvergi víkja
skal ekki komast upp með að storka mér
hér stend ég
ég læt mig aldrei
(Safnborg)

Fleiri kvæði eru auðteknari í bókum Geirlaugs, enda eykur það á fjölbreytni þeirra. Eftirfarandi ljóð sýnir andstæðar tilfinningar barns, og dæmigerða viðmiðun þess á stór­viðburði:



félagsvera

daginn eftir að pabbi dó var ég miðpunktur
frímínútnanna líkt og hefði fengið nýtt leikfang frá
ameríku eða farið með flugvél til akureyrar
mér fannst athyglin ljúf þó ég skammaðist mín innst
inni þar sem einsemdin býr því fann ég til snöggrar
gleði þegar pabbi vinar míns fyrir
vestan fórst í bílslysi
(Safnborg)

Eldri ljóð höfðu stundum víðtækari viðmiðun, í fornum sögnum og fræðum:



flug

Mér er sagt að aðdráttaraflið haldi okkur við
jörðina
hversvegna
eflaust í fullnægju þess
tilgangslausa strits
mér er ekki um fugla
sjálfselskir eiginhreiðursdútlarar
og svanasaungurinn
tilfinningalaust garg
sem og annar skáldskapur

líkt á komið
okkur íkarosi
treystum blint
því sem leysist upp
í sólskini
(Áleiðis áveðurs)


Þetta ljóð byggist a skýrum andstæðum: hinn jarðbundni annars vegar, en hins vegar þeir sem fljúga. Engin 1eið er að finna fullnægju í því að vera bundinn við jörðina, en talandinn horfir með andúð (og öfund?) á hina fljúgandi, sjálfumgleði þeirra gerir þá öðrum einskis nýta. Þannig er litið á það að skáldskapur sé tilgangur í sjálfum sér þvi flugið táknar skáldskapinn eins og svanasöngur hefur lengi gert.
En svo fer hinn jarðbundni að fljúga og skáldið sýnir okkur hvernig það muni fara með því að vitna til goðsögunnar um Ikaros. Hann var fanginn með Daedalosi föður sínum í völundarhúsi Mínosar á Krít. Daedalos gerði þeim vængi, festi fjaðrir saman með vaxi og flugu þeir burt. En Ikaros fór ekki að viðvörun föður síns heldur flaug of nærri sólu svo vaxið bráðnaði og hann steyptist í hafið. Þetta síðasta atriði er ekki í fornnorrænni gerð sögunnar, sem er í eddukvæðinu Völundarkviðu. En að þessu atriði lýtur síðasta erindið, sem mér virðist líka tákna skáldskap, því þar nálgast jarðneskt það himneska, en hlýtur þó einmitt að farast, nálgist það um of. Ef skáldið verður of háfleygt, mætti kannski segja, og leggur þá 1jóðið sjálft mér orð á munn, sem ég vona að þyki ekki útúrsnúningur.
Byggingin er skýr og áhrifamikil eins og svo oft hjá Geirlaugi. Orðavalið í 1. og 2. erindi sýnir að ljóðmælandi er heldur fúll, tvinnar nýstárleg skammaryrði svo sem „eigin­hreiðursdútlarar“, sér ekki tilgang í grundvallarlögmálum tilverunnar í 1. erindi. Síðan lýsir hann frati á loftsins öfl í 2. erindi, og í þriðja lýsir hann blindu trúnarðartrausti sínu á það sem hverfulast mun vera! Ljóðið er skemmtilega þrungið ýmiss konar merkingu sem erfitt er að njörva niður svo ótvírætt sé. Mér sýnist ljóðið spreinging einnig sprottið af sögunni um Ikaros.
Í bókinni dýra líf er mikið um að tengja andstæður. Í eftirfarandi ljóði er einnig vitnað í fornar goðsögur sem nöturlegt mótvægi við makaofbeldi. Enn er hér vitnað í Völundarkviðu um flugham manns, og er það auðskilið tákn þess að hefja sig yfir hversdagslágkúru. Úr íslenskum þjóðsögum er að selur gengi úr sjó, og reyndist vera kona sem lagði af sér selsham, og gat maður fengið hennar með því að fela haminn. Hér hefur ljóðmælandi brennt báða hami, svo útilokað er að hjúin lyftist nokkurntíma uppúr þeim hversdagi sem einkennist af misþyrmingum og böli. Athyglisverðar eru vífilengjur ljóðmælanda sem reynir að afsaka sig, og sér vitann sem tákn þeirrar reisnar sem hann finnur sig vanta. Eins og í mörgum öðrum ljóðum bókarinnar er linuskipun eins og í sónhendum, en órímað og óstuðlað, að vanda Geirlaugs.



setið á steini

situr enn á steininum og horfir út
grætur augun oft þrútin rauð
þó lem ég hana aldrei næstum
aldrei og aldrei fast nær

aldrei sætta þær sig við
að dúsa hér á berangri
vitinn reigingslega sperrtur
ég ekki jafn sperrtur haf öldur

brim gnauðandi vindur þokan
blessuð þokan því þrá þær allar
heitast að komast burt líka hún
komin af hafi komin sjálf á land

haminn hennar hef ég löngu brennt
likt og flughaminn minn forðum



Annað ljóð lengra er nokkuð myrkara. Titillinn er tvíræður, er átt við tilfinninguna eða gröf?


leiði

bardzo smutno bez ciebie
máð letur stirðnaðra tilfinninga
málið órætt
smáletri fjarlægða málfræði gleymskunnar
eldingavararnir klofnir
sumt letur geymist best i ösku
án upphafsstafa
tryggð dökka pennans
takmarkalaus
spyr aldrei tilefni áritana áheita
bez ciebie
á miðju torginu minnismerki
torginu umluktu gráum súrkálsilmandi húsum
borgin mannlaus minningalaus
hlaðin áletrunum merkjum hvítum
borðum
veggspjöldum
að gleymi sér
smutno bez ciebie
niðrað fljótinu stigi hruninn
rústir upplýstar á aðra hönd
reimt eftir gángstígunum
en aldrei milli runna eftir rigningu
gegnum rúðurnar glittir í kertaljós
óvært
bardzo smutno bez cibie
(Áleiðis áveðurs)

Hér vekur fyrst athygli að ljóðið skuli hefjast og ljúka á sömu setningu á pólsku en inni á milli eru teknir upp hlutar úr henni svo hún myndar viðlag. Og þessi setning varð að vera á máli sem flestum lesendurn ljóðsins mun óskiljanlegt, því í framhaldi er talað um setninguna eins og máð letur á legsteini eða minnisvarða sem gerður er úr stirðnuðum tilfinningum. Þetta er frumleg líking og vel útfærð í framhaldinu sem útmálar fjarlægð minninganna og gefur í skyn slys eða eyðileggingu, því hvað hefur getað klofið eldingarvara annað en of sterk elding. Eyðilegging er annað stef endurtekið í Ijóðinu og magnar enn tilfinningu saknaðar og eyðileika. Andstæða þess hve minningarnar mást er penninn, sem er persónugerður en þó jafnframt andstæða manna í órofa tryggð sinni. Í þessum langa inngangskafla sýnist mér vitnað í Davíð: „Sumir geyma í öskunni/ öll sín bestu ljóð“ og e.t.v. líka i Stein Steinarr: „I dul þína risti/ min dökkbrýnda gleði/ sinn ókunna upphafsstaf“. Slíkar vísanir til alkunnra ljóða – tíðar hjá Geirlaugi – magna tilfinninguna sem hér er sýnd, fyrir fjarlægð milli fólks, og tilfinninguna fyrir þránni að njótast í gegnum þessa miklu fjarlægð. Mér finnst myndirnar tvær í síðari hluta ljóðsins, sem hvor er innrömmuð pólskum orðum, einnig miðla vel þessari tilfinningu. Því í þeim er reimt, engin mannvera, en hvarvetna ummerki manna. Sú fyrri er hlaðin hvers kyns boðum, en við fáum ekkert að vita hvað á þeim stendur, þau virðast bara vera til þess að borgin gleymist. Þannig er allt letur í Ijóðinu að mást, gegn sviplausu minnismerki stendur gleymska. I andstæðu við þessa borða og spjö1d, sem eiga að tala til samtímans, er grámi húsanna og gömul, staðin matarlyktin. Seinni myndin sýnir fyrst og fremst rústir, og svo þetta kertaljós. Táknar það von eða einsemd? Það er liður í ljóðinu að hér er spurning en ekki svar. Sjálf hreyfingin frá fyrri mynd til seinni miðlar tilfinningum ljóðmælanda, þetta endar í eyðilegum rústum. Ég skil vel að skáldið setji fyrrnefnda setningu hér á frummálinu, þannig miðlar hún þeim andblæ, sem færi forgörðum í þýðingu. En miðlar hverjum? Ég þurfti að hringja í tungumálagarp, og fékk þá að vita að „bardzo“ þýddi afar, „smutno“ dapurlegt, og „bez ciebie“ án þín. Það hefði nú ekki spillt svip bókarinnar að marki að láta þessa þýðingu fylgja, en ljóðið verður áhrifameira við skilning á þessari málsgrein. Og er þá komið að því eina sem ég lái Geirlaugi, hann hugsar ekki alltaf nógu vel um skilning lesandans. Aska með upphafsstaf er víst titill frægrar pólskrar skáldsögu um Pólland, sem alltaf er að rísa upp úr öskunni, en hvernig eiga íslenskir ljóðalesendur að vita það? Skáldinu eru nöfnin á bls. 27 sjálfsagt þrungin merkingu, en hvernig eiga lesendur að ná henni í:

og farandsaungvarar
bernard de born er dáði stríð
og
pére vidal ástarær úlfur í elli sinni.
(Áleiðis áveðurs)

En þetta eru lítils háttar aðfinnslur hjá öllu hinu sem er hrífandi.
Módern skáld iðka mörg torskildar tilvísanir. Frægastur er Ezra Pound í Cantos sínum, með klausur á ítölsku og fornfrönsku innan um enska textann, jafnvel kínversk tákn. Mér finnst þó að Geirlaugur hefði fremur átt að fylgja fordæmi T. S. Eliot, sem að sönnu tíðkaði slíkar torskildar tilvitnanir, en lét þá skýringar fylgja í Eyðilandi sínu. En fyrir þennan ritdóm fékk ég skrautritað skammabréf frá Geirlaugi, sem hafði manna fegursta rithönd. Hann sagði það undarlega kenningu og fráleita, að ljóð væru ónothæf nema þau væru auðskilin. En ég bar af mér að hafa þá afstöðu, enda væri ég að semja bók um módernisma í íslenskum bókmenntum (Kóralforspil hafsins, 1992), og væri sannarlega margt í þeim bókmenntum bæði torskilið eða seintekið og jafnframt gott.
Í bókinni Ítrekað 1988, er áberandi tveggja heima sýn. Annars vegar er grámyglulegur hversdagurinn, hins vegar heimur þjóðsagna, riddarasagna, ævintýra. En sá síðarnefndi er alls ekki settur fram sem uppbót á hversdaginn heldur notaður til að afhjúpa að slíkt sé ekki til.


gyllt snið

útigangshrossin
þá leitar fjársjóða í sandinum
bak við myndhvarf bolabítsins
nýfarinn lappabrotinn hrafnétinn
með kjaftrifna marhnútnum
til guðs og englanna
bísperrt fjöllin brunandi yfir fjörðinn
með skitna snjóskafla farfugla
á herðunum
en risaeðlan sem fannst hér í fyrra
er endanlega horfin enn ein sönnunin
enn ein sönnunin
(orðið „endanlega“ er leiðrétting á prentvillu skv. viðtali við skáldið).

Hér er talandinn staddur á strönd, sér til fjalla, sem eru ekki tignarleg – þótt þau hreyki sér eins og menn – heldur hálfhulin skítugum snjó. Í þá mynd falla vel farfuglar og útigangshrossin, táknmynd vanvirðu. Auk þess eru snjóskaflarnir settir fram sem farfuglar, enda hverfulir eftir árstíðum. En talandinn er að leita andstæðu þessa slitna, fjársjóða! Af því tagi, þ.e. annarlegt í þessu umhverfi, er bolabítur. En það er þá bara illa farið hræ sem þar að auki er horfið ásamt öðru hræi sem að vísu er af algengum fiski, en sérkennilegum. Þó munar mest um þriðja hræið, forsögulegt og mjög sjaldgæft, en líka horfið. Hið annarlega er sem sagt allt hrakið, slitið og horfið. Það er gegnumgangandi einkenni á bessum ljóðum, sýnist mér, á þann hátt er heimur ævintýranna orðinn hversdagslegur: álfakóngurinn hefur sagt af sér, Rauður ráðgjafi lagstur í drykkjuskap, englarnir „líkjast mest úrvinda leðurjakkagæjum hangandi á hlemmi fá aldrei drátt né dóp og langar ekki leingur í“. En ofangreint ljóð er margrætt í lokin, var risaeðlan sönnun einhvers eða er hvarf hennar það? Sönnun fyrir hverju? Í rauninni má einu gilda hvort er, aðalatriðið er hugarástand þessa tautandi talanda sem leitar merkingar í náttúrunni, m.a. með því að persónugera hana. Gagnvart þessu hugarástandi verður náttúran enn meira yfirþyrmandi óviðkomandi þeim sem í ljóðinu talar.
Titillinn táknar það hlutfall sem fegurst hefur þótt, hæð 2 á móti grunnlínu 3. Þá er talandinn að íhuga einhvers konar mælikvarða á fegurð gagnvart umhverfi sínu, e.t.v. er hér um að ræða hlutfall ímyndunar og veruleika, annarlegs og hversdagslegs.


Nýtt trúarskáld?

Íslensk þjóðtrú og frásagnarhefð er áberandi í þessum ljóðum, t.d. er í eftirfarandi ljóði tekin líking af manni sem rekur kindur með hund sér til hjálpar. Þeir fara í snjó um nótt, hundurinn gjammar að bágrækum kindunum. En um hvað er verið að tala? Hundurinn er tunglið, kindurnar stjörnurnar, en hver er þá fjármaðurinn? Við fáum bara neikvæðar upplýsingar um það, og allt innan ramma þjóðtrúarfyrirbæra. Þá er jafnt afneitað við­kunnanlegum jólasveininum, háskalegri fegurð Álfakóngsins eftir Goethe og Schubert, og óhugnaði íslenskra draugasagna. Hvert stefnir þessi fjármaður eða hirðir? Ferðin er takmark í sjálfri sér, sbr. 9–10. línu. Altént sýna lok ljóðsins að það er ekki Djákninn á Myrká sem leiðir okkur. Það mælir þá gegn örvæntingu, eða hvað? Merkir þetta að engri leiðarvísan sé fylgjandi? Ekki verður meira vitað. Hér er eins og glímt við að ná einhverju, sem mannlegur hugur grípur varla, kannski er þetta þá guð, það liggur í hlutarins eðli að guð er óþekkjanlegur.


fylgd

einhver
á ferð gegnum nóttina

hundur hans
túnglið
hringsnýst
um latrækar stjörnur

gjammandi túngl

á ferð gegnum nóttina
leiðin öll
leiðarendi

marrar í nýsnæinu

einhver á ferð
ekki jólasveinninn
álfakóngurinn

sér hvergi
í hvítan blett í hnakka

Þetta ljóð er sagt með hversdagslegum orðum, og stríðir ekki gegn rökhugsun, eins og oft er með nútímaljóð. Hins vegar eru ljóðin tálguð mjög, til að einbeitingin verði sem mest, sleppt óþörfum orðum, og einkum orðinu ég, enda þótt þau séu ævinlega persónuleg í þeim skilningi að þau eru hnitmiðuð að tilfinningu.
Auðvitað verð ég þegar að bera af Geirlaugi ásökun um að hann hafi verið trúarskáld, og má m.a. nefna í grasgarðinum úr dýra líf og eftirfarandi ljóð því til staðfestingar. Enn fléttar skáldið saman andstæðum, guðsmynd kristinna við hefðbundna mynd af geðstirðum vanmegna öldungi. Hugmyndin er svipuð og í eldra ljóði Sigfúss Bjartmarssonar, skáld­bróður Geirlaugs, en útfærð á frumlegan hátt.


gamalmennið

þetta kveinandi gamalmenni
var æviráðinn einnar þjóðar guð
og ginntur síðan til að færast meir í fang

miklu meira en fékk ráðið við
missti öll tök á agentunum
krossfestum kreddufestum krúnurökuðum

krefst virðingar og hlýðni
þá staulast um tautandi
um efsta dag dóminn og upprisu holdsins

orðinn að athlægi fyrir löngu
í öllum betri selskap og meðal þeirra
sem gerst mega vita og sjaldnast þagna

þó hafnar enn ítrekað að draga sig til
hlés eða hverfa til innhverfrar íhugunar
(dýra líf)

Til er forn saga af illum gestgjafa í Grikklandi, sem sneið af ferðamönnum eða teygði þá, til að þeir pössuðu í gistirúmið. Alltaf er nokkur hætta á að skáld hljóti þessa meðferð hjá túlkendum, jafnvel í mestu vinsemd. Ti1 að forðast það ætla ég nú að koma að ljóði sem ég botna ekki almennilega í. Það rís á andstæðum, annars vegar er forn munaður Faraóa, sem var eilifgjörður í veglegum grafhýsum þeirra, hins vegar er íslenskur einbúi, á sinn hátt líka „grafinn niður“ í greni sínu vanhirtu. Honum gæti virst að tíminn stæði kyrr, hann býr við súrnaða mjólk, andstætt því að njóta ávaxta og ambátta svo sem Faraóar forðum. Ennfremur eru smyrlingar eða múmíur í gervi sígildra bókmennta í hillum hjá honum, andstæðan væri andlegt líf líðandi stundar. Því endar ljóðið á sömu spurningunni og það hófst á, en snýr nú að nútíð í stað fortíðar. Þannig tengjast andstæðurnar í stöðnun. En vonandi komast einhverjir lesendur þessa lengra:


pýramídar

hví reistu þeir pýramída
faróinn íbygginn
leit inn
lagði sig á bekkinn
hæddi myndirnar á veggnum
bragðaði ávextina
valdi sér ambáttir
snýr lyklinum i skránni
grafarfnykurinn velkunnur
leiðist myndin sem hékk hjá ömmu
gleymist að búa um
mjólkin súr í ísskápnum
smurð orð í bókahillunni
hví reisa þeir pýramída
(Ítrekað)

Í sannstæður, 9. ljóðabók Geirlaugs eru 46 ljóð. Þau skiptast í þrjá bálka, sem hver er með sínum hætti. Sá fyrsti, samnefndur bókinni, er lengstur, 26 ljóð, sum ansi biblíuleg, einkum er þar vísað til fyrstu Mósebókar, hvað eftir annað. Ég sé þó ekki trúarlega afstöðu í þeim, en raunar er ekki auðvelt að komast til botns í ljóðunum, þau eru svo samþjöppuð og þrungin vísunum, svo sem títt er um módern ljóð. Ef finna má samnefnara, þá væri það kannski helst beiskja og kaldhæðni. Það má skýra Biblíuvísanirnar, svartsýnin og kuldinn verða enn tilfinnanlegri í búningi „fagnaðarerindisins“. Þessi samnefnari einkennir alla bókina, meira eða minna, en samnefnari er lágmark, sem segir því ekki mikið um einstök ljóð. Annar bálkur bókarinnar, „jarðtengsl“, er eins og titillinn bendir til, fremur auðskilinn. Sama gildir um lokabálkinn, „Brot af samræðulist útilegumanna“. Hann er meiri heild en hinir, sex tölusett ljóð á jafnmörgum síðum. Í fyrsta bálki eru titlar ljóðanna samræmdir, flestir með staðaratviksorðum; „utan úr geimnum“, „utan af akrinum“, „innst í taugaboðinu“, „inni í auganu“, o.s.frv.Lítum á ljóð úr þessum bálki:


inn í svartnættið

lostavein graðra bifhjóla
stunur fullnægðra bifreiða

lemstrað tungl stjörnudreif
klæða myrkrið iðandi vef

uns þögnin ginnunga
gleypir allt til morgunverðar
(Sannstæður)

Hér eru snúnir saman ólíkir strengir, losti annarsvegar, ökutæki hinsvegar. Raunar er það alvanalegt í auglýsingum, en virðist með öllu neikvæðari blæ hér, eins og til að sýna lostann sem kaldan og vélrænan. Það má vera í samræmi við það að tala um tunglið sem lemstrað, eina ljósglætan í myrkrinu er því neikvæð. Gap ginnunga hét tómið mikla fyrir sköpun heimsins, skv. Snorraeddu. Hér virðist „þögnin ginnunga“ því tákna endanlega tortímingu, og gert lítið úr öllu því sem ljóðið hefur lýst, vélmenningu, losta, myrkri og ljósi, með því að kalla það bara morgunverð.
Í bálkinum jarðtengsl standa saman tvö ljóð sem sýna hugsjónaglóð æskumanns and­spænis reikningsskilum hins miðaldra. Lítum á fyrra ljóðið. Það er dæmigert fyrir samþjöppun Geirlaugs á sundurleitum efniviði. Úr Biblíunni kemur það alkunna atriði að veifa pálmagreinum, andstætt öðru fagnaðarmerki, að veifa vodkaflöskum. Sýni það sjálfs­hyggju og nautnafíkn, þá sýna pálmagreinarnar tilbeiðslu. Hvorttveggja einkenndi samsærismennina forðum, í þessum fáu orðum fáum við því alhliða mynd af raunverulegu fólki, ólíkt einhliða glansmyndum. Aftur á móti verða þeir hálfbroslegir við að svo hvers­dagslegur hlutur sem símaskrá skuli geyma nöfn þeirra. Þótt brosað væri að þessum hug­sjónamönnum forðum, þá verður nútíðarmyndin ömurleg í samanburði við þá, nú eru hugsjónamennirnir „í skápnum“. Orðalagið er tekið frá hommum og lesbíum, sem kalla það að koma út úr skápnum að kannast opinberlega við sitt rétta eðli. Hér er það notað víðtækara, fornir félagar mælandans og hann sjálfur eru á allan hátt „í felum“, þora ekki að kannast við sjálf sig. Frá þeirri tilveru er engar fréttir að færa, því það er andvana líf. Þetta er skarpt dregið fram með þriðju línu, samsærismenn þurfa að leyna áformum sínum, en nú er engu að leyna, af því að mælandinn hefur svo lengi leynt sjálfum sér! Ekki treysti ég mér til að skýra hvað átt er við með „árituðum póstkortum“. Auðvitað má láta sér detta ýmislegt í hug, svosem að hér sé vikið að frægum pílagrímsferðum sumra af „68-kynslóðinni“ sem leituðu að tilgangi í lífinu á fjarlægum slóðum, Nepal, Kaliforníu og víðar. En það er bara engin leið að sýna fram á, að sú skýring sé betri en önnur. Og þetta sýnist mér dæmigert fyrir ljóð Geirlaugs, í þeim er oft eitthvað myrkt og einkalegt, sem vekur lesanda grun en ekki vissu. Hér er skáldið raunar í góðum félagsskap margra helstu módernista, sem áður segir.


í skáp

hefur dvalist
í skápnum
því engu að leyna

en innan stundar
kem
fram úr skápnum

veifandi pálmagreinum vodkaflöskum
árituðum póstkortum
og eina eintakinu af gömlu símaskránni

sem geymir nöfn allra samsærismanna
og eiðinn sem sórum
áðren hurfum
hver í sinn skáp
(sannstæður)


Guðmundur Ólafsson hagfræðingur gaf út síðustu bók Geirlaugs, Tilmæli, en Kristján Jónasson hjá Máli og menningu skrifaði góða grein í minningu Geirlaugs í Lesbók Mbl. (19. 11. 2005) og hélt því fram að ljóðagerð hans hefði hrakað síðasta áratuginn, samfara verulegri óreglu. Seinni útgefandi Geirlaugs (eftir MM), Benedikt Lafleur, andmælti þessu í Lesbókargrein (5. 12. 2005). Undir það tek ég og vil fullyrða, að ljóðagerð hans hrakaði ekki á nokkurn hátt, hann var í fullu andlegu fjöri í þeim tveimur bókahandritum sem lágu eftir hann látinn, gamansamur, tilfyndinn og nákvæmur. Dæmi þess mætti mörg færa, en hér skulum við enda á ljóði í andljóð og önnur.
Titillinn er notaður sem stef eða viðlag, en er jafnframt liður í mótsögn, sem sýnir kvikt sálarlíf, og skerpist mest í lokin, hin elskaða virðist að mestu gleymd, en tilfinningin lifir í skörpum minningabrotum. Þetta ástarkvæði sýnir ástríður með þrumuveðri, úrhelli, og dans í því. Auðar götur sýna hvernig elskendurnir hverfast um hvort annað eingöngu, andstæður árstíða birtast bæði í stóru og í „frosnir fingur píanóleikur“, andstæður tilfinninganna í barsmíð á brjósti ljóðmælanda, og læstri ferðatösku, fullri af loforðum sem greinilega hafa ekki verið haldin.


engu gleymt

ég hef engu gleymt
ekki flóttanum undan
hnífagenginu
hjartslættinum rudda
legum kirkjuklukkum
of snemma á sunnudegi
ekki þrumuveðrinu
þegar dönsuðum
í úrhellinu
eftir auðum götum
alein í heiminum eina
ég hef engu gleymt
brosviprur í augnkrókum
þegar flýgur móti mér
úr mannmergðinni
máttvana hnefar
trommusláttur á brjóst mér
og ferðataskan læst
með öllum loforðunum,
ég hef engu gleymt
eilíft vor og tré í blóma
slap og ógnarkuldi
frosnir fingur píanóleikur
í garðinum hálfhuldir
bekkir og skuggsælir
stígar mórauð áin
og rústirnar við höfðann
ég hef engu gleymt
nema rödd þinni og
andliti
ég hef engu gleymt
engu gleymt
engu gleymt


Ljóðabækur Geirlaugs
Annaðhvort – eða (1974)
21 (1976)
Undir öxinni (1980)
Fátt af einum (1982)
Án tilefnis (1982)
Þrítíð (1985)
Áleiðis áveðurs (1986)
Ítrekað (1988)
Sannstæður (1990)
Safnborg (1993)
Þrisvar þrettán (1994)
Þrítengt (1996)
Nýund (2000)
N er aðeins bókstafur (2003)
Dýra líf (2004)
Andljóð og önnur (2005)
Tilmæli (2005)

Þýðingar
Í andófinu (1993)
Endir og upphaf (1999)

Leikrit (handrit)
Sól varp sunnan (2004)

Almenn umfjöllun
Jón Kalman Stefánsson: Spurning um að komast af. Viðtal við Geirlaug Magnússon
Tímarit Máls og menningar, 56. árg., 3. tbl. 1995, s. 6–16
Silja Aðalsteinsdóttir: Á líðandi stund .Tímarit Máls og menningar, 66. árg., 4. tbl. 2005, s. 90–95
Skúli Björn Gunnarsson og Kjartan Hallur Grétarsson: Hvert orð er djásn. „Ljóðskáldið Geirlaugur Magnússon heimsótt.“ Mímir, 34. árg. (42), s. 4–15

Um einstök verk
Annað hvort eða Hrafn Gunnlaugsson: Um Annað hvort eða Eimreiðin, 81. árg., 1975, s. 152–5
Fátt af einu Einar Ólafsson: Fátt af einum: Umsögn um Fátt af einum eftir Geirlaug Magnússon. Tímarit Máls og menningar, 48. árg., 2. tbl. 1987, s. 248–55.
Ítrekað Þórður Helgason: Heimur skíts og stjarna. Ljóðormur, 1989, 9. tbl., s. 57–60
Þrítengt Guðbjörn Sigurmundsson: Orðakræklur verunnar. Tímarit Máls og menningar, 58. árg., 2. tbl. 1997, s. 110–13
Þrítíð Eysteinn Þorvaldsson: Brunnir vegvísar. Ljóðormur, 1985, 2. tbl., s. 42–43